№ას-609-2022

18 ნოემბერი, 2022 წელი თბილისი

სამოქალაქო საქმეთა პალატა
შემადგენლობა:
გიორგი მიქაუტაძე (თავმჯდომარე),
რევაზ ნადარაია (მომხსენებელი), თამარ ზამბახიძე

საქმის განხილვის ფორმა – ზეპირი მოსმენის გარეშე

კასატორი – ე.შ–ა (მოპასუხე, შეგებებული სარჩელით მოსარჩელე)

მოწინააღმდეგე მხარე – ლ.ღ–ა (მოსარჩელე, შეგებებული სარჩელით მოპასუხე)

გასაჩივრებული განჩინება – თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2022 წლის 17 მარტის განჩინება

კასატორის მოთხოვნა – გასაჩივრებული განჩინების გაუქმება, ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა და შეგებებული სარჩელის დაკმაყოფილება

დავის საგანი – უკანონო მფლობელობიდან უძრავი ნივთის გამოთხოვა

დავის საგანი შეგებებული სარჩელით – გამოსყიდვის უფლებით ნასყიდობის ხელშეკრულების ბათილად ცნობა, მესაკუთრედ აღიარება, სესხის ხელშეკრულების დადებულად აღიარება

ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი :

1. ლ.ღ–ამ (შემდეგში - მოსარჩელე, შეგებებული სარჩელით მოპასუხე) სარჩელი აღძრა თბილისის საქალაქო სასამართლოში ე.შ–ას მიმართ (შემდეგში - მოპასუხე, შეგებებული სარჩელით მოსარჩელე) შემდეგი სასარჩელო მოთხოვნით:
1.1. მოპასუხე ე.შ–ას უკანონო მფლობელობიდან გამოთხოვილ იქნეს მოსარჩელე ლ.ღ–ას საკუთრებაში არსებული უძრავი ქონება, მდებარე: ქ. თბილისი, ......, სართული 9, ბინა 44, ფართით 51,68 კვ.მ. საკადასტრო კოდით: ........ და გამოთავისუფლებულ მდგომარეობაში გადაეცეს მოსარჩელეს.

2. მოპასუხე ე.შ–ამ წარმოდგენილი შესაგებლით სარჩელი არ ცნო.

3. ე.შ–ამ ლ.ღ–ას მიმართ შეგებებული სარჩელი წარადგინა შემდეგი სასარჩელო მოთხოვნებით:
3.1 ბათილად იქნეს ცნობილი ლ.ღ–ას და ე.შ–ას შორის 2019 წლის 24 იანვარს დადებული გამოსყიდვის უფლებით ნასყიდობის ხელშეკრულება და უძრავი ქონება აღირიცხოს ე.შ–ას სახელზე;
3.2. დადებულად იქნას აღიარებული ლ.ღ–ას და ე.შ–ას შორის სესხის ხელშეკრულება 28000 აშშ დოლარზე.

4. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2021 წლის 19 ნოემბრის გადაწყვეტილებით, ლ.ღ–ას სარჩელი დაკმაყოფილდა, ხოლო, ე.შ–ას შეგებებული სარჩელი არ დაკმაყოფილა; მოპასუხე ე.შ–ას უკანონო მფლობელობიდან გამოთხოვილ იქნა მოსარჩელე ლ.ღ–ას საკუთრებაში არსებული უძრავი ქონება, მდებარე: ქ. თბილისი, ......., სართული 9, ბინა 44, ფართით 51,68 კვ.მ. საკადასტრო კოდით: .......... და დადგინდა, რომ ქონება გამოთავისუფლებულ მდგომარეობაში გადაეცეს მოსარჩელეს.

4.1. პირველი ინსტანციის სასამართლომ უდავოდ მიიჩნია შემდეგი ფაქტობრივი გარემოებები:

4.1.1. უძრავი ქონება, მდებარე: ქ. თბილისი, ........., სართული 9, ბინა 44, ფართით 51,68 კვ.მ. საკადასტრო კოდით: .......... წარმოადგენს ლ.ღ–ას საკუთრებას. უფლების დამადასტურებელი დოკუმენტი: უძრავი ქონების ნასყიდობის ხელშეკრულება გამოსყიდვის უფლებით N....., რეგისტრაციის თარიღი: 24/01/2019, ნოტარიუსი მ. დ–ი.

4.1.2. მოსარჩელემ გამოსყიდვის უფლებით უძრავი ნივთის ნასყიდობის ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ ვადაში ვერ შეძლო უძრავი ნივთის გამოსყიდვისათვის გათვალისწინებული თანხის გადახდა ლ.ღ–ასთვის, რის გამოც უძრავი ქონება, მდებარე: ქ. თბილისი, ........, სართული 9, ბინა 44, ფართით 51,68 კვ.მ. საკადასტრო კოდით: ....... დარჩა ლ.ღ–ას საკუთრებაში.

4.2. პირველი ინსტანციის სასამართლომ დაადგინა შემდეგი სადავო ფაქტობრივი გარემოებები:

4.2.1. 2019 წლის 24 იანვარს ერთი მხრივ, ე.შ–ასა და მეორე მხრივ, ლ.ღ–ას შორის გაფორმდა უძრავი ქონების ნასყიდობის ხელშეკრულება გამოსყიდვის უფლებით, ნასყიდობის საგანს წარმოადგენს უძრავი ქონება, მდებარე: ქ. თბილისი, .......... ქუჩა ....., სართული 9, ბინა 44, ფართით 51,68 კვ.მ. საკადასტრო კოდით: ........., ხოლო, ნასყიდობის საგნის ღირებულება განისაზღვრა 28000 აშშ დოლარით, რაც ნასყიდობის ხელშეკრულების დადების დღისთვის შეადგენს 74477.20 ლარს. გამოსყიდვის ბოლო ვადად განისაზღვრა 2020 წლის 24 იანვრის ჩათვლით.

4.2.2. არ არსებობს ე.შ–ას და ლ.ღ–ას შორის 2019 წლის 24 იანვარს გაფორმებული გამოსყიდვის უფლებით უძრავი ქონების ნასყიდობის ხელშეკრულების ბათილად ცნობის სამართლებრივი საფუძვლები.

5. ფაქტობრივ გარემოებათა სამართლებრივი შეფასებისას, პირველი ინსტანციის სასამართლომ დაასკვნა, რომ განსახილველ შემთხვევაში, არ იკვეთებოდა შეგებებული სარჩელით მოსარჩელის იურიდიული ინტერესი სადავო უძრავ ქონებაზე მესაკუთრედ ცნობასთან დაკავშირებით, ვინაიდან დადგინდა, რომ ხელშეკრულების დადებისას ადგილი არ ჰქონია თვალთმაქცურ გარიგებას და მხარეებმა გარიგების გაფორმებისას გამოხატეს ნამდვილი ნება. შესაბამისად, არ არსებობდა ე.შ–ას უძრავ ქონებაზე მესაკუთრე ცნობის ნაწილში სასარჩელო მოთხოვნის დაკმაყოფილების სამართლებრივი საფუძველი; ხოლო, ვინაიდან მოპასუხემ ვერ დაადასტურა მის მიერ უძრავი ნივთის ფლობის სამართლებრივი საფუძველი, სასამართლომ მიიჩნია, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 172-ე მუხლის პირველი ნაწილიდან გამომდინარე მოსარჩელის მოთხოვნა უკანონო მფლობელობიდან უძრავი ქონების გამოთხოვნის თაობაზე, საფუძვლიანი იყო.

6. ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილება სააპელაციო წესით ე.შ–ამ გაასაჩივრა, რომელმაც გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილების მიღება მოითხოვა.

7. გასაჩივრებული განჩინების სარეზოლუციო ნაწილი:

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2022 წლის 17 მარტის განჩინებით, ე.შ–ას სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა და უცვლელად დარჩა თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2021 წლის 19 ნოემბრის გადაწყვეტილება.

8. სააპელაციო სასამართლოს განჩინების ფაქტობრივ–სამართლებრივი დასაბუთება:

8.1. სააპელაციო პალატა დაეთანხმება პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებს, მათ სამართლებრივ შეფასებებს და განმარტა, რომ განსახილველ შემთხვევაში, გარიგების თვალთმაქცური ხასიათის სამტკიცებლად, შეგებებული სარჩელით მოსარჩელის მიერ წარმოდგენილი იყო ზეპირი ახსნა-განმარტება და წერილობითი მტკიცებულებების სახით, სადავო ხელშეკრულების გაფორმებამდე, ლ.ღ–ასთან გაფორმებული სესხისა და იპოთეკის ხელშეკრულებები; ასევე, აღნიშნული ხელშეკრულებებიდან გამომდინარე, პროცენტის მიღების შესახებ ხელწერილი. პალატამ უპირველესად აღნიშნა, რომ მარტოოდენ მხარის ზეპირსიტყვიერი ახსნა-განმარტება სასამართლო გადაწყვეტილებას საფუძვლად ვერ დაედებოდა, რადგან იგი პროცესის შედეგით დაინტერესებულ მხარეს წარმოადგენდა და შესაბამისად, მისი ახსნა-განმარტება, თუ გამყარებული არ იყო სხვა რელევანტური მტკიცებულებებით, სანდოობისა და ობიექტურობის ტესტს ვერ ლახავდა, ხოლო, რაც შეეხება იმ გარემოებას, რომ 2017-2018 წლებში მხარეთა შორის გაფორმებულ იქნა სესხისა და იპოთეკის ხელშეკრულებები, აღნიშნული უდავოდ არ ადასტურებდა იმ გარემოებას, რომ 2019 წლის 24 იანვარს გაფორმებული უძრავი ქონების ნასყიდობის ხელშეკრულება გამოსყიდვის უფლებით, არანამდვილი იყო.

8.2. პალატამ ყურადღება გაამახვილა იმ გარემოებაზე, რომ ნასყიდობა გამოსყიდვის უფლებით ყოველთვის სესხსა და იპოთეკას არ ფარავს და ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში დასადგენ გარემოებათა წრეს წარმოადგენს ისეთი ფაქტები, როგორებიცაა, სესხისათვის დამახასიათებელი თავისებურებები, მაგალითად, სარგებელი (ყოველთვიური პროცენტი), ქონების ფასი, სესხის სახით აღებული თანხის ოდენობა და მისი გონივრული შესაბამისობა ქონების ღირებულებასთან და ა. შ. მოცემულ შემთხვევაში, პალატამ ყურადღება გაამახვილა ხელშეკრულების საგნის ფასზე. შეგებებული სარჩელით მოსარჩელე აპელირებდა, რომ გარიგებით განსაზღვრული ფასი შეუსაბამო და არაგონივრული იყო ნივთის საბაზრო ღირებულებასთან, თუმცა, პალატამ განმარტა, რომ ერთი მხრივ, სამოქალაქო კოდექსის 319-ე მუხლის პირველი ნაწილი მხარეებს აძლევს უფლებას, რომ შეთანხმდნენ ნასყიდობის ფასზე ნივთის საბაზრო ღირებულებაზე ნაკლები ოდენობითაც, ხოლო, მეორე მხრივ, საქმეში არ იყო წარმოდგენილი რაიმე მტკიცებულება, რაც სასამართლოს მიაწოდებდა ინფორმაციას უძრავი ქონების საბაზრო ღირებულების შესახებ და რომელიც გარიგებით განსაზღვრულ ფასსა და ნივთის საბაზრო ღირებულებას შორის არაპროპორციულობას დაადასტურებდა. უძრავი ქონების საბაზრო ღირებულების დამდგენი მტკიცებულების გარეშე კი, სასამართლო ვერ განსაზღვრავდა უძრავი ქონების საბაზრო ღირებულებას და ასეთ ვითარებაში, შეუძლებელი იყო მიეთითებინა ღირებულების არაპროპორციულობაზე.

8.3. ზემოაღნიშნულ გარემოებასთან ერთად, პალატამ ყურადღება მიაქცია იმ ფაქტსაც, რომ მოსარჩელე ისევ ფლობდა და სარგებლობდა სადავო უძრავი ქონებით, რაც იმას ნიშნავდა, რომ ნასყიდობის საგანი მყიდველს მფლობელობაში არ გადასცემია, თუმცა ამ მიმართებით, პალატამ პირველი ინსტანციის მსგავსად ყურადღებას გაამახვილა მასზედ, რომ ძირითადი სარჩელით მოსარჩელე ლ.ღ–ამ სასამართლოს სარჩელით მიმართა და მოითხოვა ე.შ–ას უკანონო მფლობელობიდან ნივთის გამოთხოვა იმ მოტივით, რომ იგი სადავო უძრავ ქონებაში შესაბამისი სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე ცხოვრობდა.

8.4. პალატამ ასევე აღნიშნა, რომ მტკიცების ტვირთის მხარეთა შორის თანაბრად გადანაწილების საფუძველზე, სესხის ხელშეკრულების არსებობის მტკიცება შეგებებული სარჩელით მოსარჩელეს, ხოლო მოპასუხეს - ნასყიდობის ხელშეკრულების არსებობის დადასტურების ვალდებულება ეკისრებოდა. შეგებებული სარჩელით მოსარჩელე მხარემ მასზე დაკისრებული მტკიცების ტვირთი ვერ დასძლია, კერძოდ, ვერ წარმოადგინა რელევანტური წერილობითი მტკიცებულებები და ვერ შეძლო სხდომაზე მოწმეთა გამოცხადების უზრუნველყოფა, შესაბამისად, ვერ შეძლო დაედასტურებინა ის ფაქტობრივი გარემოება, რომ სადავო ხელშეკრულება თვალთმაქცურ ხასიათს ატარებდა და რომ იგი მხოლოდ სესხის უზრუნველყოფისთვის უკეთესი სამართლებრივი გარანტიების შექმნას ემსახურებოდა. შესაბამისად, პალატამ გაიზიარა პირველი ინსტანციის სასამართლოს მოსაზრებას მასზედ, რომ არ არსებობდა ე.შ–ას და ლ.ღ–ას შორის 2019 წლის 24 იანვარს გაფორმებული გამოსყიდვის უფლებით უძრავი ქონების ნასყიდობის ხელშეკრულების ბათილად ცნობის სამართლებრივი საფუძვლები. ამასთან, პალატამ დადგენილად მიიჩნია, რომ საჯარო რეესტრის მონაცემების მიხედვით, სადავო ქონებას მოცემული მდგომარეობით ჰყავდა მხოლოდ ერთი მესაკუთრე და სწორედ ის ითხოვდა აპელანტის უკანონო მფლობელობიდან უძრავი ქონების გამოთხოვას, აპელანტის მიერ მოხმობილი გარემოებები კი, ვერ გახდებოდა საქართველოს კონსტიტუციითა და საერთაშორისო კონვენციებით აღიარებული საკუთრების უფლების ხელყოფის საფუძველი.

9. სააპელაციო სასამართლოს ზემოაღნიშნული განჩინება საკასაციო წესით გაასაჩივრა ე.შ–ამ, რომელმაც მოითხოვა გასაჩივრებული განჩინების გაუქმება, ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა და შეგებებული სარჩელის დაკმაყოფილება.

9.1. კასატორის მოთხოვნის ფაქტობრივ–სამართლებრივი დასაბუთება:

9.1.1. კასატორის განმარტებით, სასამართლომ სესხის თაობაზე შეთანხმება არასწორად მიიჩნია ნასყიდობა გამოსყიდვის უფლებით ხელშეკრულებად. მხარეებს ნასყიდობის მიზანი არასოდეს ჰქონიათ და ე.შ–ა ერთადერთ საცხოვრებელს არასოდეს გაყიდდა. გამოსყიდვის უფლებით ნასყიდობის მოჩვენებითი ხელშეკრულებით, რეალურად სესხის ხელშეკრულება დაიფარა. სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო ის გარემოებები, რომ საკანონმდებლო ცვლილების გამო ფიზიკურ პირებს შორის სესხისა და იპოთეკის ხელშეკრულებები აღარ ფორმდებოდა, ხოლო, ცვლილებამდე, მხარეთა შორის სწორედ სესხისა და იპოთეკის ხელშეკრულებები იყო გაფორმებული. ე.შ–ას ნდობა ჰქონდა ლ.ღ–ას მიმართ და პროცენტებს ხელზე უხდიდა, რადგან ვერც კი წარმოიდგენდა, რომ ლ.ღ–ა ბინის წართმევას შეეცდებოდა. შესაბამისად, სასამართლოს ბათილად უნდა ეცნო ასეთი მოჩვენებითი გარიგება და დაედგინა, რომ მხარეთა შორის არსებობდა მხოლოდ პროცენტიანი სესხის ხელშეკრულება.

9.1.2. კასატორი აღნიშნავს, რომ სასამართლომ საერთოდ არ მიიღო მხედველობაში ე.შ–ას ოჯახური მდგომარეობა. მას მცირეწლოვანი შვილები ყავს, არის მეორე ჯგუფის ინვალიდი, დევნილი, სხვა საცხოვრებელი სახლი არ გააჩნია. ე.შ–ამ თანხა სწორედ ოჯახური საჭიროებების გამო ისესხა და იგი არანაირად არ გაყიდდა ერთადერთ საცხოვრებელ ბინას და შვილებს ქუჩაში არ დატოვებდა.

10. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2022 წლის 23 ივნისის განჩინებით, ე.შ–ას საკასაციო საჩივარი მიღებულ იქნა წარმოებაში, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 391-ე მუხლის მიხედვით, დასაშვებობის შესამოწმებლად.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

11. საკასაციო სასამართლომ, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 391-ე მუხლის შესაბამისად, შეამოწმა საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის საკითხი და თვლის, რომ იგი დაუშვებლად უნდა იქნეს მიჩნეული შემდეგ გარემოებათა გამო:

12. სსსკ-ის 391-ე მუხლის მე-5 ნაწილით გათვალისწინებული ნორმის დანაწესით, საკასაციო საჩივარი ქონებრივ ან არაქონებრივ დავაზე დასაშვებია, თუ კასატორი დაასაბუთებს, რომ:
ა) საქმე მოიცავს სამართლებრივ პრობლემას, რომლის გადაწყვეტაც ხელს შეუწყობს სამართლის განვითარებას და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბებას;
ბ) საქართველოს უზენაეს სასამართლოს მანამდე მსგავს სამართლებრივ საკითხზე გადაწყვეტილება არ მიუღია;
გ) საკასაციო საჩივრის განხილვის შედეგად მოცემულ საქმეზე სავარაუდოა მსგავს სამართლებრივ საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან განსხვავებული გადაწყვეტილების მიღება;
დ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება განსხვავდება მსგავს სამართლებრივ საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან;
ე) სააპელაციო სასამართლომ საქმე განიხილა მატერიალური ან/და საპროცესო სამართლის ნორმების მნიშვნელოვანი დარღვევით, რასაც შეეძლო არსებითად ემოქმედა საქმის განხილვის შედეგზე;
ვ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ეწინააღმდეგება მსგავს სამართლებრივ საკითხზე ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციას და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს;
ზ) გასაჩივრებულია სააპელაციო სასამართლოს მეორე დაუსწრებელი გადაწყვეტილება ან განჩინება დაუსწრებელი გადაწყვეტილების უცვლელად დატოვების თაობაზე.

13. საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ წარმოდგენილი საკასაციო საჩივარი არ არის დასაშვები სსსკ-ის 391-ე მუხლით გათვალისწინებული არცერთი საფუძვლით.

14. სსსკ-ის 407-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, სააპელაციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებულად ცნობილი ფაქტობრივი გარემოებები სავალდებულოა საკასაციო სასამართლოსათვის, თუ წამოყენებული არ არის დასაშვები და დასაბუთებული პრეტენზია (შედავება). დასაბუთებული პრეტენზია გულისხმობს მითითებას იმ პროცესუალურ დარღვევებზე, რომლებიც დაშვებული იყო სააპელაციო სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის დროს და რამაც განაპირობა ფაქტობრივი გარემოებების არასწორად შეფასება-დადგენა, მატერიალურსამართლებრივი ნორმის არასწორად გამოყენება ან/და განმარტება. კასატორს, სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებთან მიმართებით, არ წარმოუდგენია დასაშვები და დასაბუთებული პრეტენზია (შედავება).

15. საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ სამოქალაქო საქმეებზე დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღებისა და ზოგადად, მართლმსაჯულების განხორციელების უწინარეს საფუძველს წარმოადგენს იმის სწორად განსაზღვრა, თუ რა სამართლებრივი საფუძვლიდან გამომდინარეობს მხარეთა შორის წარმოშობილი დავა. ამ მიზნით, საქმის განმხილველმა სასამართლომ პირველყოვლისა, უნდა დაადგინოს მოთხოვნის მატერიალური საფუძველი [მოთხოვნის დამფუძნებელი ნორმა]. მხოლოდ ამის შემდეგ უნდა გამოარკვიოს მოძიებული ნორმის წინაპირობები, მისი აბსტრაქტული შემადგენლობა და შეამოწმოს განხორციელებულია თუ არა განსახილველ საქმეზე ყველა მათგანი. ამ ასპექტში, ფორმალურ სამართლებრივი თვალსაზრისით, სასამართლო შეზღუდულია სარჩელის ფაქტობრივი გარემოებებით: იგი ამოწმებს რომელ კონკრეტულ ფაქტობრივ გარემოებებზე მიუთითებს მოსარჩელე, ქმნიან თუ არა ისინი დამფუძნებელი ნორმის უკლებლივ ყველა წანამძღვარს. ამის შემდეგ მოწმდება, მოპასუხის პოზიცია რამდენად აქარწყლებს წარმოშობილ წანამძღვრებს (პროცესუალური და მატერიალური თვალსაზრისით) (იხ. სუსგ №ას-53-49-2017, 07 აპრილი 2017 წელი).

16. მოცემულ დავაზე, ძირითად სასარჩელო მოთხოვნას უკანონო მფლობელობიდან ნივთის გამოთხოვა წარმოადგენს. შესაბამისად, მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძვლები საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 168-ე (მესაკუთრის პრეტენზიის გამო, ნივთის მფლობელობა წყდება, თუ მესაკუთრე მფლობელს წაუყენებს დასაბუთებულ პრეტენზიას), 170.1-ე (მესაკუთრეს შეუძლია, კანონისმიერი ან სხვაგვარი, კერძოდ, სახელშეკრულებო ბოჭვის ფარგლებში თავისუფლად ფლობდეს და სარგებლობდეს ქონებით (ნივთით), არ დაუშვას სხვა პირთა მიერ ამ ქონებით სარგებლობა, განკარგოს იგი, თუკი ამით არ ილახება მეზობლების ან სხვა მესამე პირთა უფლებები, ანდა, თუ ეს მოქმედება არ წარმოადგენს უფლების ბოროტად გამოყენებას) და ამავე კოდექსის 172.1-ე (მესაკუთრეს შეუძლია მფლობელს მოსთხოვოს ნივთის უკან დაბრუნება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა მფლობელს ჰქონდა ამ ნივთის ფლობის უფლება) მუხლებიდან გამომდინარეობს.

17. ზემოაღნიშნული ნორმების შესაბამისად, არამფლობელი მესაკუთრის მიერ უკანონო მფლობელობიდან ნივთის გამოთხოვის მართლზომიერებისთვის უნდა არსებობდეს შემდეგი წინაპირობები: ა) მოსარჩელე უნდა იყოს მესაკუთრე, ბ) მოპასუხე უნდა იყოს ნივთის მფლობელი და გ) მოპასუხეს არ უნდა ჰქონდეს ამ ნივთის ფლობის უფლება.

18. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ ვინდიკაციური სარჩელის აღძვრისას, უპირველესად, მოსარჩელეს ეკისრება იმ ფაქტის დადასტურების ვალდებულება, რომ სადავო უძრავი ნივთის მესაკუთრეა და მოპასუხე მისი ნებართვის გარეშე ფლობს სადავო უძრავ ქონებას, რაც მოცემულ საქმეზე, თავდაპირველი მოსარჩელის მიერ წარმატებით განხორციელდა. კერძოდ, განსახილველ შემთხვევაში, დადგენილია, რომ მოსარჩელე ქონების მესაკუთრეა, რაც დასტურდება საქმეში წარმოდგენილი ამონაწერით საჯარო რეესტრიდან, რომლის მიმართაც, სსკ-ის 312-ე მუხლის თანახმად, მოქმედებს უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფცია, ე.ი. რეესტრის ჩანაწერები ითვლება სწორად, ვიდრე არ დამტკიცდება მათი უზუსტობა, ხოლო, მოპასუხე წარმოადგენს სადავო უძრავი ქონების მფლობელს.

19. ზემოაღნიშნული გარემოებების დადგენის შემდეგ, მტკიცების ტვირთი მოპასუხის მხარეს ინაცვლებს, რომელმაც საპასუხოდ უნდა ამტკიცოს, რომ სადავო ნივთის მართლზომიერად ფლობის უფლება აქვს.

20. მოცემულ შემთხვევაში, მოპასუხემ თავის დაცვის საპროცესო საშუალებად -შესაგებელთან ერთად (რომლითაც სარჩელი არ ცნო), შეგებებული სარჩელიც გამოიყენა და მიუთითა რა გარიგების თვალთმაქცურ ხასიათზე, სადავო გახადა მოსარჩელის საკუთრების უფლების - გამოსყიდვის უფლებით ნასყიდობის ხელშეკრულების ნამდვილობის - საფუძველი.

21. განსახილველი საკასაციო საჩივრის ძირითადი პრეტენზია სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ სასამართლომ არასწორად შეაფასა საქმის გარემოებები და არ მიიჩნია დადგენილად, რომ სადავო სამართალურთიერთობა წარმოადგენდა თვალთმაქცური გარიგების შედეგად დადებულ ნასყიდობის ხელშეკრულებას, რომელიც რეალურად სესხის სამართლებრივ ურთიერთობას წარმოადგენდა.

22. ამდენად, შეგებებული სარჩელით მოსარჩელის მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძველს სამოქალაქო კოდექსის 56.2-ე (თუ მოსაჩვენებლად დადებული გარიგებით მხარეებს სურთ სხვა გარიგების დაფარვა, მაშინ გამოიყენება დაფარული გარიგების მიმართ მოქმედი წესები (თვალთმაქცური გარიგება)) მუხლი წარმოადგენს, რომლის ნორმატიული ანალიზიდან გამომდინარე, საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ თვალთმაქცური გარიგების დროს, მართალია, ნების გამოვლენა მიმართულია სამართლებრივი შედეგების დადგომისაკენ, თუმცა არა იმ ხელშეკრულების შესაბამისად, რომელზეც მხარეები თანხმდებიან. ამგვარი გარიგების მიზანს წარმოადგენს იმ გარიგების დაფარვა, რომლის მიღწევის სურვილი მხარეებს რეალურად გააჩნიათ. ამ შემთხვევაში არსებობს ორი გარიგება, ერთი თვალთმაქცური და მეორე – რომელიც მხარეებმა უშუალოდ გაითვალისწინეს. ამდენად, თვალთმაქცური გარიგება ერთგვარად ფარავს ნამდვილ გარიგებას, შესაბამისად, მას არ გააჩნია სამართლებრივი საფუძველი და იგი ბათილია. თუმცა, ამ საფუძვლით გარიგების ბათილობას გარკვეული სპეციფიკურობა ახასიათებს. კანონმდებლის ასეთი დამოკიდებულება განპირობებულია მხარეთა რეალური ნების გათვალისწინებით. ხშირ შემთხვევაში, მხარეები ვერ ერკვევიან, რა შინაარსის ხელშეკრულების გაფორმება სურთ ან კიდევ ვერ ასხვავებენ ერთმანეთისაგან გარიგების სხვადასხვა ტიპებს. სამოქალაქო კოდექსი შესაძლებლობას ანიჭებს ხელშეკრულების სუბიექტებს, გამოასწორონ დაშვებული შეცდომები თვალთმაქცური გარიგების ბათილად ცნობით და მხარეთა შეთანხმების მიმართ გამოიყენონ ის მოთხოვნები, რაც დამახასიათებელია იმ გარიგებისათვის, რომლის მიღწევაც მხარეებს სურდათ (იხ. სუსგ-ები საქმეებზე №ას-487-461-2015, 17.06.2015; №ას-1382-2018, 25.01.2019წ; № ას-3-2020, 16 ივნისი, 2020, პ.12).

23. საკასაციო პალატა იზიარებს სააპელაციო პალატის მითითებას მასზედ, რომ თვალთმაქცური გარიგების დროს უნდა დადასტურდეს გარემოებები, რომლებიც მიუთითებენ სხვა გარიგების დადების სურვილზე და ამ დაფარული გარიგებისათვის აუცილებელ ყველა წინაპირობის არსებობაზე. ამ შემთხვევაში, გამოიყენება დაფარული გარიგების მიმართ მოქმედი წესები.

24. განსახილველ შემთხვევაში, საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ შეგებებული სარჩელით შედავებული გარემოების თაობაზე, მოსარჩელემ ვერ შეძლო კუთვნილი მტკიცების ტვირთის რეალიზება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-4 და 102-ე მუხლების შესაბამისად და სასამართლოსთვის იმ მტკიცებულებების წარდგენა, რომლითაც დადასტურდებოდა ნასყიდობის გარიგების თვალთმაქცურობა და შესაბამისად, სადავო ნივთზე მისი მფლობელობის მართლზომიერება.

25. ამ მიმართებით, პალატა ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს მსგავსად ყურადღებას გაამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ გარიგების თვალთმაქცური ხასიათის სამტკიცებლად, მიერ წარმოდგენილი იყო შეგებებული სარჩელით მოსარჩელის ზეპირი ახსნა-განმარტება, რაც ამგვარი მტკიცების ტვირთის რეალიზებისათვის, საკმარისი ვერ იქნება (იხ.: სუსგ-ები საქმეებზე №ას-169-2019, 05.07.2019 წ.; №ას-371-2019, 12.04.2019 წ.); ასევე, წარმოდგენილი იყო წერილობითი მტკიცებულებების სახით, სადავო ხელშეკრულების გაფორმებამდე, ლ.ღ–ასთან 2017 წლის 26 დეკემბერს გაფორმებული სესხისა და იპოთეკის ხელშეკრულება და აღნიშნული ხელშეკრულებებიდან გამომდინარე, პროცენტის მიღების შესახებ ხელწერილი, რასთან დაკავშირებითაც პალატა იზიარებს ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს მოსაზრებას და დამატებით აღნიშნავს, რომ წარსულში არსებული სამართლებრივი ურთიერთობა და მისგან გამომდინარე პროცენტის გადახდის ხელწერილი, როგორც ცალკე აღებული გარემოება, ვერ ადასტურებს, რომ ადრინდელის მსგავსად, მოცემულ შემთხვევაშიც, სადავო გარიგების გაფორმებისას, მხარეთა ნება სესხისა და იპოთეკის ხელშეკრულების დადებისკენ იყო მიმართული და გამოსყიდვის უფლებით ნასყიდობის ხელშეკრულებით, გამსესხებელმა რეალურად თავისი უფლების დაცვის მეტი გარანტიები შექმნა.

26. გარიგების თვალთმაქცური ხასიათის დასადასტურებლად ერთ-ერთი არგუმენტი იმ გარემოებას შეეხება, რომ ე.შ–ას ლ.ღ–ას მიმართ ნდობა ჰქონდა და სადავო გარიგებიდან (24.01.2019 წ.) გამომდინარე, პროცენტებს ხელზე უხდიდა, რადგან ვერც კი წარმოიდგენდა, რომ ლ.ღ–ა ბინის წართმევას შეეცდებოდა. აღნიშნულთან დაკავშირებით, საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ კასატორს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 429-ე მუხლის დისპოზიციური შინაარსი ანიჭებდა სარწმუნო მტკიცებულების მოპოვების შესაძლებლობას. კერძოდ, დასახელებული ნორმის მიხედვით, კრედიტორმა მოვალის მოთხოვნით შესრულების მთლიანად ან ნაწილობრივ მიღების შესახებ უნდა გასცეს ამის დამადასტურებელი დოკუმენტი. მითითებული დანაწესის ძალით, მხარეს, რომელიც კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობაში წარმოადგენს მოვალეს, შესაძლებლობა ეძლევა კრედიტორის მიმართ შესრულებული ფულადი ვალდებულების დასადასტურებლად მოსთხოვოს კრედიტორს შესრულებული ვალდებულების შესახებ წერილობითი დოკუმენტის – დასტურის გაცემა. აღნიშნული დოკუმენტის გაცემის მოთხოვნა – მოვალის უფლება, ხოლო მისი გაცემა კრედიტორის უშუალო ვალდებულებაა. მითითებული კუთხით კანონმდებელი ეხმარება მოვალეს, შექმნას და მიიღოს მის მიერ შესრულებული ფულადი ვალდებულების შესრულების დამადასტურებელი უტყუარი მტკიცებულებუფლება. შესაბამისად, პალატა მიიჩნევს, რომ ფულადი ვალდებულების შესრულების მტკიცების ტვირთის განაწილებიდან გამომდინარე, ე.შ–ამ ვერ უზრუნველყო სასამართლოსთვის წარედგინა სადავო გარიგებიდან გამომდინარე, პროცენტის გადახდის დამადასტურებელი სარწმუნო მტკიცებულება.

27. საკასაციო პალატა ყურადღებას მიაქცევს შეგებებული სარჩელით მოსარჩელის არგუმენტს - უძრავი ქონების საბაზრო ღირებულებასთან ნასყიდობის ფასის შეუსაბამობის თაობაზე, რასთან დაკავშირებითაც სააპელაციო პალატამ აღნიშნა, რომ ამ გარემოების დასადასტურებლად მოსარჩელეს სასამართლოსთვის არ წარუდგენია რაიმე მტკიცებულება. ამასთან, ხელშეკრულების ღირებულება მხარეებმა ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპის საფუძველზე (სსკ-ის 319-ე მუხლი) შეათანხმეს, რაც მხარეებს უფლებას აძლევდა შეთანხმებულიყვნენ ნასყიდობის ფასზე - ნივთის საბაზრო ღირებულებაზე ნაკლები ოდენობითაც. საკასაციო პალატა ამ ნაწილშიც იზიარებს სააპელაციო პალატის მოსაზრებას და დამატებით მიუთითებს, რომ ხელშეკრულების ღირებულება მხარეთა ორმხრივი ნების გამოვლენის შედეგად იქნა შეთანხმებული და შეგებებული სარჩელით მოსარჩელე ვერ მიუთითებს ისეთ გარემოებებზე, რომლებიც დაადასტურებდა ნასყიდობის ფასის განსაზღვრისას, ლ.ღ–ას მხრიდან მისი ნების ფორმირებაში უკანონო ჩარევას (იძულება; მოტყუება; გავლენის ბოროტად გამოყენება და სხვ.); ასეთ პირობებში კი, ნასყიდობის ხელშეკრულების საფასურის ოდენობის შესაბამისობის/შეუსაბამობის კვლევა სასამართლოს პრეროგატივას არ წარმოადგენს. ამასთან, საბაზრო ღირებულებასთან ნასყიდობის ფასის შეუსაბამობის დადასტურების შემთხვევაშიც, მხოლოდ ეს გარემოება, ცალკე აღებული, მხარეთა ორმხრივი ნების გამოვლენის პირობებში, საქმეში არსებულ სხვა გარემოებებთან და მტკიცებულებებთან ურთიერთშეჯერების გარეშე, ვერ გახდებოდა სადავო გარიგების ბათილობის კანონიერი საფუძველი.

28. საკასაციო პალატა დამატებით ყურადღებას გაამახვილებს კასატორის იმ არგუმენტზე, რომ სააპელაციო პალატას საქმის მასალებისა და სასამართლო პრაქტიკის საფუძველზე, თავისუფლად შეეძლო დაედგინა, რომ მხარეთა შორის სარგებლიანი სესხის ხელშეკრულება არსებობდა. დასახელებულ შედავებასთან დაკავშირებით, საკასაციო პალატა სასამართლო პრაქტიკაზე დაყრდნობით განმარტავს, რომ ასეთ ვითარებაში, მხარეთა მტკიცებითი ფორმა, როგორც წესი, ორიენტირებულია მხოლოდ მოწმეთა ჩვენებაზე და მეტი დამაჯერებლობისათვის, მათ მიერ დასახელებულ მოწმეთა თანაფარდობაზე (იხ. სუსგ საქმეზე №ას-1001-2021, 11.03.2022 წ.).

28.1. პალატა ყურადღებას მიაქცევს იმ გარემოებას, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოში საქმის განხილვისას, გარიგების თვალთმაქცურობის სამტკიცებლად, შეგებებული სარჩელით მოსარჩელე ე.შ–ა მოწმეთა დაკითხვის თაობაზე შუამდგომლობდა, რომლებიც მისი განმარტებით, დაადასტურებდნენ, რომ მხარეთა შორის სასესხო ურთიერთობა არსებობდა და სესხის პროცენტსაც იხდიდა, თუმცა, დადგენილია, რომ შუამდგომლობა არ დაკმაყოფილდა იმ მოტივით, რომ სამოქალაქო კოდექსი ფულადი ვალდებულების შესრულების დადასტურებას მხოლოდ მოწმეთა ჩვენებებით არ ითვალისწინებს და მოწმის ჩვენება, მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება სასამართლოს მიერ შეფასებული იყოს დავაში, როდესაც საქმეში არსებობს სხვა სახის მტკიცებულება და სასამართლო ერთობლიობაში შეაფასებს მოწმის ჩვენებას სხვა მტკიცებულებებთან ერთად. დასახელებულ მოტივაციას საკასაციო პალატა იზიარებს მხოლოდ იმ კონტექსტში, რომ სამოქალაქო კოდექსი ფულადი ვალდებულების შესრულების დადასტურებას მხოლოდ მოწმეთა ჩვენებებით არ ითვალისწინებს (ვრცელი დასაბუთება იხ. ამ განჩინების 26-ე აბზაცში), ხოლო, რაც შეეხება გარიგების თვალთმაქცური ხასიათის დადასტურებას, თუ მოსარჩელის არგუმენტაცია გამყარებულია მოწმეთა ჩვენებებით, ამ მტკიცებულებით უნდა დასტურდებოდეს ყველა იმ გარემოების არსებობა, რომელიც თვალთმაქცური გარიგების შემადგენლობას ქმნის, ხოლო დასკვნა იმის შესახებ ჩაითვალოს თუ არა თვალთმაქცურად გარიგება, უნდა გამოიტანოს სასამართლომ დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების შეფასების საფუძველზე. ამდენად, მოწმეთა მიერ ხდება იმ გარემოებების დადასტურება, რომელთა საფუძველზეც სასამართლომ შესაბამისი დასკვნა უნდა გააკეთოს (იხ. სუსგ-ები საქმეებზე Nას-1126-1082-2016, 10.02.2017 წ,; Nას-1142-1088-2014, 23.01.2015 წ.), თუმცა, გამომდინარე იქიდან, რომ ე.შ–ას საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 377.3-ე მუხლის შესაბამისად (სააპელაციო სასამართლოს განხილვის საგანი შეიძლება იყოს აგრეთვე სასამართლოს ის განჩინებები, რომლებიც გამოტანილია საქმის პირველ ინსტანციაში განხილვასთან დაკავშირებით და რომლებიც წინ უსწრებს სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანას, იმისაგან დამოუკიდებლად, დასაშვებია თუ არა მათ მიმართ კერძო საჩივრის შეტანა), პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ გამოტანილი საოქმო განჩინება მოწმეთა დაკითხვაზე უარის თქმის შესახებ არ გაუსაჩივრებია, მისი კანონიერების შემოწმება სააპელაციო სასამართლოს განხილვისა და შეფასების საგანი ვერ გახდებოდა. ამ ფაქტობრივ მოცემულობაში კი, კასატორის არგუმენტი მასზედ, რომ სააპელაციო პალატას საქმის მასალებისა და სასამართლო პრაქტიკის საფუძველზე, თავისუფლად შეეძლო დაედგინა, რომ მხარეთა შორის სარგებლიანი სესხის ხელშეკრულება არსებობდა, არარელევანტურია.

29. ამდენად, საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ კასატორმა ვერ დაადასტურა იმ ფაქტობრივი გარემოებების არსებობა, რომლებიც აუცილებელია საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 56-ე მუხლის მე-2 ნაწილის კვალიფიკაციისათვის და რომელიც უნდა შეეფასებენა და არ შეაფასა, ან არასწორად შეაფასა სააპელაციო სასამართლომ. ამდენად, ვინაიდან საქმის მასალების მიხედვით არ დასტურება ის გარემოება, რომ გარიგება, რომლის საფუძველზეც მოსარჩელემ სადავო უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლება მოიპოვა, ბათილია, საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ მოსარჩელის ვინდიკაციური სარჩელი მართებულად დაკმაყოფილდა, რის საწინააღმდეგოდაც, დასაშვები და დასაბუთებული საკასაციო პრეტენზია კასატორს არ წარმოუდგენია.

30. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ სააპელაციო სასამართლომ სწორად დაადგინა ის ფაქტობრივი გარემოებები, რომლებიც მოთხოვნის დამფუძნებელი ნორმებით გათვალისწინებულ შესაბამის სამართლებრივ შედეგებს განაპირობებენ.

31. ამდენად, სააპელაციო სასამართლოს მიერ საქმე არ არის განხილული მნიშვნელოვანი მატერიალური ან/და საპროცესო დარღვევებით, ვერც კასატორი მიუთითებს რაიმე ისეთ დარღვევაზე, რომელსაც შეეძლო არსებითად ემოქმედა საქმის განხილვის შედეგზე, რის გამოც საკასაციო საჩივარს არა აქვს წარმატების პერსპექტივა.

32. კასატორმა ვერ დაასაბუთა, რომ სააპელაციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება წინააღმდეგობაში მოდის მსგავს სამართლებრივ საკითხზე ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციასთან და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალთან.

33. ამასთან, საკასაციო საჩივრის განხილვისა და საკასაციო სასამართლოს ახალი გადაწყვეტილების მიღების საჭიროება არ არსებობს არც სამართლის განვითარებისა და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბების აუცილებლობის თვალსაზრისით და არც იმ საფუძვლით, რომ საკასაციო სასამართლოს მსგავს საკითხზე ჯერ არ უმსჯელია და გადაწყვეტილება არ მიუღია. შესაბამისად, მოცემულ საქმეზე არ არსებობს ვარაუდი, რომ საკასაციო საჩივრის განხილვის შემთხვევაში მოსალოდნელია საქართველოს უზენაესი სასამართლოს უკვე არსებული პრაქტიკისაგან განსხვავებული გადაწყვეტილების მიღება.

34. ამავდროულად, გასაჩივრებული გადაწყვეტილება არ განსხვავდება საკასაციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკისაგან, რომელთა ნაწილიც ასახულია წინამდებარე განჩინებაში.

35. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სსსკ-ის 391-ე მუხლის საფუძველზე, საკასაციო სასამართლო არ არის უფლებამოსილი, დაუშვას წარმოდგენილი საკასაციო საჩივარი, რის გამოც მას უარი უნდა ეთქვას განხილვაზე.

36. სსსკ-ის 401-ე მუხლის მეოთხე ნაწილის თანახმად, საკასაციო საჩივრის დაუშვებლად ცნობის შემთხვევაში პირს დაუბრუნდება მის მიერ გადახდილი სახელმწიფო ბაჟის 70 პროცენტი. განსახილველ შემთხვევაში, კასატორი გათავისუფლებულია სახელმწიფო ბაჟის გადახდისაგან.

ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 399-ე, 372-ე, 264.3-ე, 401-ე მუხლებით და

დ ა ა დ გ ი ნ ა:

1. ე.შ–ას საკასაციო საჩივარი დარჩეს განუხილველი დაუშვებლობის გამო.

2. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ გასაჩივრდება.




თავმჯდომარე გიორგი მიქაუტაძე




მოსამართლეები: რევაზ ნადარაია





თამარ ზამბახიძე